Omgaan met spanning en stress

Jij het nieuws, wij een tikkie!

Een erg goed artikel daarover stond twee weken terug in het NRC van psychiater Bram Bakker. Hij vertelde steeds meer sporters te zien de het leven niet meer aan kunnen.

Een constatering die ik ook direct kon plaatsen in onze eigen badmintonwereld was: "Mensen die ons niet langer behagen en iets minder winst opleveren worden weggegooid." Dat is de afgelopen tijd nou precies aan de hand geweest in het Nederlandse badminton. Het verschil was alleen dat we het in Nederland omgekeerd hebben gedaan: het niet langer meer behagen wat de spelers deden, dat had niets te maken met het feit dat ze minder goed speelden maar alleen maar met de belangenverstrengeling van materiaal, geld, macht en bestuurlijke problemen.

Zo kon het zijn dat het nu zelfs in het belang van Badminton Nederland is dat de spelers niet goed spelen en lieten zien dat ze toch al op hun retour zijn. Het valt niet te ontkennen dat er spelers bij zitten die steeds meer moeite zullen hebben om het niveau van weleer vast te houden of te overstijgen. Maar dat geldt op de eerste plaats lang niet voor iedereen en op de tweede plaats kan je zo'n proces heel erg beïnvloeden. Zowel negatief zoals dat nu gebeurt, als positief, maar voor het laatste zijn de spelers helemaal aangewezen op zichzelf.

Ik wil wat dieper in gaan over wat er op dit moment bekend is en waarom je met de wetenschappelijke onderbouwing in de hand kunt aantonen dat Badminton Nederland bewust dan wel onbewust bezig is met het afbreken van de toppers in ons land. Ik heb het dan niet alleen maar over de echte topspelers die met FZ Forza en Carlton spelen maar ook de spelers aan de 'subtop' die met het merk spelen wat ik helaas niet mag noemen. (Yonex -redactie)

Er is een project in de USA dat heet Heart Math. Het project werkt met het gegeven dat men in de wereld van de neurocardiologie heeft ondenkt dat er een verband bestaat tussen negatieve spanningen en hartslagvariatie en dus ook tussen piekprestaties en hartslagvariatie. De professionele golfspelers werken hier met succes al meer dan 7 jaar mee en Pia Nilsson schreef er in 2005 al over in het USA Golf Magazine.

Met het woord hartslagvariatie heb je eigenlijk al gezegd dat het hart lang niet altijd regelmatig slaat. Elke trainer weet dat het op hartslag trainen van groot belang is om te bepalen welke soort training je doet en met welk doel je deze informatie gebruikt. Met name stressonderzoek heeft aangetoond dat het hart in stresssituaties zelfs chaotisch kan slaan, vooral bij negatieve spanning terwijl in flowsituaties juist een zeer regelmatige hartslag voorkomt.

Een van de meest duidelijke voorbeelden is als we van een speler weten dat ze een zeer goede conditie heeft en waarvan het spel er helemaal op is gebouwd om lange rally's te spelen, dat deze op onverklaarbare wijze in ademnood komt en het spel verkrampt. Zoiets was te zien op de Dutch Open bij Jie, die zelfs haar rugsteun moest af doen om weer beter adem te kunnen halen. Het terug kunnen lezen van deze chaotische hartslagvariaties - speciaal in wedstrijdsituaties - kan dus naast de belasting van de wedstrijd ook het stressniveau zichtbaar maken en kan dus een handig stuk gereedschap zijn voor het inschakelen van een mentaal coach. Als het zou worden gebruikt in samenwerking met het afnemen van regelmatige POMS-testen dan zouden trainers en spelers ook nog in staat zijn af te leiden of de stress is veroorzaakt door overtraining of door externe factoren.

Bij negatieve spanning zoals boosheid, angst, grote onzekerheid of frustratie ga je je onbewust anders gedragen en dat heeft grote invloed op een aantal lichaamsfuncties. Denk hierbij aan spierspanning - deze wordt hoger - wat weer gevolgen heeft voor de ademhaling (hart en longsysteem) en er ontstaat bijna altijd tunnelvisie. Hierdoor worden geen oplossingen meer gevonden, er wordt niet langer creatief gedacht. De speler kan het alleen nog maar kan oplossen door nog harder te werken met wapens die geen effect meer hebben en de speler juist in deze stresssituatie hebben gebracht.

In negatieve spanning situaties val je terug op een overlevingsstrategie en ga je oude reactiepatronen geheel automatisch weer oppikken. Dit is het meest eenvoudig uit te leggen als een overlevingsreactie van het lichaam doordat het rationele en het emotionele deel van de hersenen niet langer optimaal samenwerken en er een soort lichte vorm van black-out ontstaat. Dit is te vergelijken met het niet op een naam kunnen komen op het moment dat het nodig is en als je later even nergens aan denkt, dan schiet de naam je gedachten weer binnen.

Met name de verkramping van het lichaam en de gevolgen daarvan op het ademhalen zijn heel erg duidelijk te zien in badminton en voor bijna iedereen herkenbaar. Maar de tunnelvisie die er door ontstaat, is veel minder duidelijk voor niet-ingewijden. Coaches spelen vaak totaal verkeerd in wanneer situaties zoals deze ontstaan. Gewoon omdat ze het niet herkennen. Nu in de neurocardiologie zichtbaar is geworden dat er verband is tussen emoties en hartritme, is emotiemanagement eigenlijk hartcoherentiemanagement geworden en andersom kan het verband veel makkelijker gelegd worden. Hierdoor is het ook eenvoudiger om er op te trainen en kunnen we de hartslagmeter op een hele andere manier gaan gebruiken in de dagelijkse training. Het is er nu niet meer alleen om de trainingsintensiteit waar te nemen, maar ook hoeveel stress bepaalde situaties geven bij een speler.

De nieuwe onderzoeken hebben een aantal lang bestaande veronderstellingen over emoties op de helling gezet. Jarenlang hebben psychologen volgehouden dat emoties enkel een uitdrukking van een mentale activiteit waren, dat ze alleen uit de hersenen voortkwamen. We weten nu dat dit niet helemaal juist is. Emoties hebben net zoveel (of misschien wel meer) met de rest van het lichaam te maken als de hersenen. Emoties zijn het product van een samenwerking van het brein en het lichaam, waarbij het hart een belangrijke rol speelt. Het gescheiden houden van activiteiten van de hersenen en het lichaam is helemaal uit de tijd. Het is het autonome zenuwstelsel (AZS) dat de hersenen, het hart en het lichaam met elkaar verbindt. Deze nieuwe kennis heeft directe consequenties voor training en begeleiding van managers, topsporters en anderen die last hebben van stress.

Deze kennis wordt binnen het badminton in Nederland maar zeer weinig of niet toegepast terwijl de kennis wel volop aanwezig is bij zo iemand als Stinne Rasmussen bijvoorbeeld om het maar heel dicht bij onze sport te houden.

Uitspraken die je als coach vaak van spelers hoort: "Op de training gaat het geweldig en in makkelijke wedstrijden gaat het ook nog wel, maar als het er echt om gaat of ik kom teveel onder druk te staan, dan slaat de stress toe. Het lijkt wel of ik alles waar we het over gehad hebben totaal ben vergeten en zie ik zelfs de eenvoudigste dingen niet meer."

Je ziet vooral bij Deense spelers dat ze dan juist rust in het spel gaan brengen en het tegen tegenovergestelde gaan doen als wat er normaal met negatieve spanning gebeurt. Dat is een manier van trainen waarin juist wordt geprobeerd met de stress om te gaan in plaats van er tegen te vechten door harder te werken. Met rustig spel en overzicht wordt er geprobeerd de tunnelvisie op afstand te houden. Door rust en het overzicht weer terug te krijgen is het mentale aspect in de tactiekcoaching veel belangrijker geworden. De speler weet dat de coach met de helikopterview altijd de stress tot het minimum zal proberen te beperken. Ook hier wil ik verwijzen naar de Dutch Open waar Eric Pang in de wedstrijd tegen Victor Axelsen in de tweede set gelijk onder druk kwam te staan en je duidelijk alle aspecten zoals hierboven beschreven van verkramping door de stress ziet aan komen. Juist door gelijk in te grijpen en de spelers terug te begeleiden naar het overzicht, kom je hier ook weer makkelijk uit.

Door alle problemen bij de bond zie je de stressfactor bij de 'foute spelers' het afgelopen jaar toenemen en dat is iets wat je ook in de uitslagen terug ziet. In plaats van de spelers een uitweg te bieden door de juiste begeleiding te geven of aan te bieden, zie je dat het juist wordt gebruikt om het 'zie je nou wel'-argument te gebruiken. Het komt wel goed uit dat de resultaten niet zo goed zijn. Hetgeen echter vergeten wordt: het effect stopt niet bij deze spelers, want de hele situatie heeft ook een duidelijk negatief effect op de 'goede spelers'. Onder de huid speelt altijd het conflict mee of je nu fout ben geweest of dat je aan de 'goede' kant staat in de ogen van de bond.

De afgelopen dagen heb ik wat tijd gehad om de gesprekken die ik op de Dutch Open heb gevoerd met verschillende trainers en spelers eens te evalueren en daar wat literatuur bij te zoeken om hetgeen ik erover wilde schrijven beter te kunnen onderbouwen en duidelijk te maken. Zo worden de dingen die je jezelf afvraagt weer gewoon logica waarbinnen alles verklaarbaar wordt en als dat het geval is, dan wordt het ook voorspelbaar.

Aan deze voorspelbaarheid ga ik de komende tijd werken met een aantal spelers door het in de training te gaan toepassen en ik ben er zeker van dat dit ook zeer goede resultaten zal hebben.

• GOLF54 No. 1 ranked golf school USA (Golf Magazine June 2005), Pia Nilsson
• Prof. Paul J. Rosch, M.D., F.A.C.P., President of the American Institute of Stress & Clinical, Professor of Medicine and Psychiatry, New York Medical College
• Jack Peterson, Vice President,Performance Improvement & OD Services, Sierra Providence Hospital Network (a Tenet Hospital)
• SRP Stress Reductie Programma van Heart Math, Eduard Driessen
• Bram Bakker, psychiater (NRC Handelsblad, Mateloosheid is een teken van deze tijd)
• Zen in the Art of Archery (Eugen Herrigel)