De kunst van het winnen

Maak kennis met Kirsten de Wit!

Geen speelster is hetzelfde, een universele aanpak werkt niet. Maatwerk is zijn devies. Zo had iedere speelster in de aanloop naar de spelen haar eigen persoonlijke ontwikkelingsplan. ‘Waar je sterk in bent, moet je uitbuiten. Van een 4 kun je een 6 maken, maar daarmee word je geen kampioen.' Opzien baarde hij ook met de vele technische snufjes als de ‘oortjes' en de videobril. Het speciaal door TNO voor de Olympische Spelen ontwikkelde ijsbad, heeft volgens hem een belangrijke bijdrage geleverd aan het snelle herstel van de sportvrouwen. Een interview met Marc Lammers over coachen, dromen, passie, persoonlijke groei en de kunst van het winnen.

Je zegt: "Alles draait om verbetering en grenzen verleggen." Geldt dat ook voor het onderwijs?

Stilstand is achteruitgang. Als je hetzelfde doet als je al deed, dan krijg je ook hetzelfde. Ik ben dus altijd bezig met innoveren. Dit is een middel om een doel te bereiken en niet een doel op zich. Durf out of the box te denken, kijk over de grenzen heen. Hoe doen anderen het? Tot de grens wordt het niet beter, daarna wel. Topsport gaat om groei. Elke wedstrijd, elke training moet je beter willen worden. Ook van de mensen in het onderwijs moet je dat kunnen eisen. Via een persoonlijk ontwikkelingsplan. Iedereen is uniek, je hebt geen eenheidsworst en die wil je ook niet. Wat voor mijn hockeysters geldt, geldt ook voor de mensen voor de klas: die moeten kunnen excelleren, uitblinken in zaken waar ze al goed in zijn.

Waarom is het beter om van een 8 een 10 te maken, dan van een 4 een 6? Met een voldoende ga je over op school. Een 10 levert je hoogstens een complimentje op.

Als ik mezelf louter gefocust had op de 4-tjes van de spelers waren we nooit olympisch kampioen geworden. Dan had iedereen een 6-je gehad, maar hadden we niets verdiend. Ik zeg: maak van een 8 een 10 en je hebt er een onderscheidende factor bij. Richt jezelf op wat je leuk vindt. Wat is je passie? Daar kom je verder mee.

Waarom levert alleen instructies geven te weinig rendement op? Wat moet je doen om beter resultaat te behalen?

Mensen onthouden 10 procent van wat ze horen, 35 procent van wat ze zien, 70 procent van wat ze zelf zeggen en 90 procent van wat ze zelf zeggen en doen. Dat wijzen alle onderzoeken uit. Als je alleen maar instructies geeft, dan gaat dat het ene oor in en het andere oor uit. Dan bestaat de motivatie om het beter te doen uit louter excentrieke motivatie en dan boek je weinig resultaat. Daarom vraag ik een speelster altijd: ‘Hoe denk je er zelf over, heb je een idee, een plan?' Laat ze meedenken en meedoen, dan is de motivatie om het beter te doen intrinsiek. Daar schop je het veel verder mee. Dat werkt volgens mij op scholen ook zo. Laat de leerkrachten zelf plannen bedenken en laat ze daarmee aan de slag gaan.

Je zegt tegen je spelers: "Denk out of the box". Maak je het jezelf dan niet heel moeilijk?

We zijn olympisch kampioen geworden omdat ik de speelsters heel nadrukkelijk bij het proces betrokken heb. Iedereen mocht, nee moest, zijn visie geven. Stel open vragen: wat vind jij dat we moeten doen. Ik stelde me daarin heel kwetsbaar op. Volgens mij is dat niet gevaarlijk, maar win je juist daardoor aan gezag. Ook ik weet niet alles en ben niet overal even goed in. Ik heb acht goede eigenschappen en misschien twee wat mindere. Door samen een plan te bedenken creëer je een eenheid en sta je sterker. Je maakt iedereen verantwoordelijk voor het proces.

Op het resultaat heb je als coach geen honderd procent vat, schrijf je. Waarop wel?

Het hockeyresultaat wordt beïnvloed door het weer, het veld en de fysieke en mentale gesteldheid van de tegenstander. Daar heb je geen invloed op. Een bedrijf kan het sentiment op de beurs en de wisselkoers ook niet beïnvloeden. Maar op het proces heb je wel procent invloed. Daar ben je zelf bij. Alle technieken en tactieken kun je trainen. Dat leggen we vast in het persoonlijke ontwikkelingsplan dat iedere speelster heeft. Daar kunnen we dus wel honderd procent invloed op uitoefenen. Zo maken we het resultaat volledig afhankelijk van het proces.

Is het in het onderwijs ook belangrijk om met elkaar ‘kernwaarden' af te spreken?

Dat is hartstikke belangrijk. Ik heb op een geven moment aan de speelsters gevraagd: ‘Wat willen jullie uitstralen?' Naar elkaar toe en naar buiten. In eerste instantie kwamen ze met twintig aandachtspunten. Die hebben we teruggebracht tot vier kernwaarden. Als eerste kernwaarde noemden ze commitment, zeg maar gebondenheid, waar gaan we voor en waar spreken we elkaar op aan. Op twee stond focus. We spraken af dat we ons op het hockey zouden focussen en bijvoorbeeld niet op tv-optredens of andere publicitaire evenementen. De derde kernwaar behelsde de fysieke gesteldheid. We wilden honderd procent fit zijn. En op vier stond de waarde plezier. Dat wilden we met elkaar uitstralen. Het mooie was dat de speelster elkaar ook aanspraken op deze kernwaarden. Ontwijkend gedrag werd door de groep niet getolereerd. Deze sociale controle is natuurlijk prachtig. Daar kun je als coach alleen maar van dromen.

Hoe inspireer je een team?

Lang geleden speelden we een wedstrijd tegen Hockeyclub Bloemendaal. Toen vroeg de coach aan mij: ‘Marc, hoe moeten we spelen vandaag.' Ik antwoordde: ‘Full press.' En geloof maar dat ik er die middag voor ging. Het was mijn plan, mijn idee, ik wilde laten zien dat het een goed plan was en dat het werkte. We wonnen die wedstrijd. Na de wedstrijd, zei een van de spelers: ‘Dat was een goed plan coach, daar hadden ze niet van terug.' Hij antwoordde: ‘Nee, dat was mijn idee, dat idee kwam van Marc.' Ik kon mijn geluk niet op, ofschoon ik eigenlijk ook wel wist dat hij er net zo over dacht. Toch vergrootte dat mijn zelfvertrouwen en het zorgde ervoor dat ik de wedstrijden daarop nog beter m'n best deed. Dat kenmerkt een topcoach: hij weet zijn spelers intrinsiek te motiveren.

Om beter te worden heb je zelfvertrouwen nodig. Een ongrijpbaar fenomeen?

Maartje Paumen is onze strafcornerspecialist. Echt een voorbeeld van iemand die van een 8 een 10 heeft gemaakt. Haar corners zijn een geweldig wapen. Maar ook Maartje heeft haar beperkingen: haar snelheid als linksback laat te wensen over. Door Minke Booy, onze diepste verdedigster, meer op links te laten spelen, ontstond er een beter evenwicht. Daardoor groeide Maartjes zelfvertrouwen, kreeg ze meer plezier op die positie en ging ze steeds beter spelen. Ze kon zich weer focussen op waar ze echt goed in is. Ik vind dat dat op scholen ook veel te weinig gebeurt. Iedereen moet van een onvoldoende een voldoende maken, nooit hoor je iemand roepen: maak van die 8 nu eens een 10. Dat inspireert echt veel meer. Laat je passie spreken.

"Wie het afkijken tot kunst verheft, moet niet vreemd opkijken als hij of zij vroeg of laat door de mand valt." Wat bedoel je daarmee?

Iedereen moet een persoonlijke ontwikkeling doormaken. Wat zijn je dromen? Welke doelen stel je jezelf? Hoe ga je ze waarmaken? Het is maatwerk, geen kopieerwerk. Als we allemaal hetzelfde doen, worden we allemaal 6-jes, maar geen olympisch kampioen. Daarom hebben we ook sportpsychologen, strafcornertrainers, keeperstrainers en sportfysiologen ingeschakeld. Wat voor de een geldt, hoeft niet voor de ander te gelden.

Wat moet je doen als je als coach beter wilt worden?

Ook een coach heeft een coach nodig. Iemand die met een helikopterview naar jouw functioneren kijkt. Daaruit ontstaat jouw persoonlijke ontwikkelingsplan. Kortom: wat voor de spelers geldt, geldt ook voor mij. Zo simpel is dat.

Wat moet je vooral niet doen?

Ik kan het niet vaak genoeg zeggen: leg niet teveel de nadruk op iemands zwakke punten. Het zijn de sterke punten waarop iemand kan scoren. Ban ook het woord ‘niet' uit je woordenschat. Uit de NLP-wereld weet ik dat de hersenen het woord ‘niet' niet kennen. Als iemand zegt dat je niet aan een ‘roze olifant' mag denken, waaraan denk je dan? Als ik tegen de ploeg zei dat ze niet op de backhandkant mochten spelen, dan was het resultaat vaak omgekeerd. Bewust onbekwaam getraind, wordt dan onbewust onbekwaam toegepast. Overigens werkt dat bij kinderen ook zo. Als je niet aan de snoeptrommel mag komen, dan kun je er maar moeilijk van afblijven.

Je schrijft: durf te dromen. Mogen/moeten leerkrachten en directeuren van een basisschool dat ook vaker doen?

Ze moeten dromen. Alleen zo kom je echt verder. Een resultaatdoel moet je halen, zeg ik altijd, een droom mag je halen. Leg jezelf geen onnodige druk op. Ik had ooit als droom bondscoach te worden, maar het hoefde niet. Toen ik op het Cios zat richtte ik me op dingen die ik daar leuk vond. Ik kon heel dicht bij mezelf blijven. Toen ik assistent-bondscoach werd kwam die droom dichterbij, maar nog steeds stond er geen druk op de ketel.

Het klinkt als een oud Chinees gezegde: "Duizend kleine stapjes maken een grote sprong voorwaarts." Is dit het geheim van Marc Lammers als coach?

Twintig maal 5 procent erbij is ook 100 procent vooruitgang. Ook dat is innovatie. Van een schildpad kun je geen haas maken. Vraag niet aan leerlingen om van 0 naar 100 te gaan, maar beloon ze als ze een progressie van 20 procent boeken. Ook dan moet je zeggen dat ze het geweldig gedaan hebben. En vier dat succes. Dat leidt weer tot nieuwe successen.

Hoe kweek je winnaars?

Winnaars hebben altijd een plan, verliezers een excuus. Je moet niet wachten tot er iets gebeurt. Dan loop je achter de feiten aan. Fouten maken is daar inherent aan. Ik durf zelfs te stellen dat fouten maken beter is dan meteen de goede dingen doen, want van fouten maken leer je veel meer. Beloon fouten. We hebben meer geleerd van de tweede plaats, dan van de eerste.

Werkt alleen positief?

Nee, zeker niet. Maar je moet de verhouding wel omdraaien. Nu is het nog vaak zo dat we de nadruk leggen op de dingen die we niet goed doen. Dat moet veranderen. Laat ik zeggen dat de verhouding slecht/goed nu 70-30 is. Dat moet 30-70 worden. Een compliment en een schouderklopje doen het altijd goed. Als het goed gaat, moet je de spelers de credits geven. Als het fout gaat moet jij de schuld op je nemen. Jij bent het vangnet voor je team. Zwemcoach Jacco Verhaeren deed dat tijdens de afgelopen spelen ook. Toen het even niet goed ging met de prestaties, zei dat hij een foute keus had gemaakt. Daarmee nam hij de wind uit de zeilen van de sporters en kreeg het zelfvertrouwen van zijn mensen geen knauw. In de dierenwereld gaat dat ook zo: als er gevaar dreigt voor de tijgerwelpen dan is de moeder paraat. Als er geen onraad is, spelen ze lekker in de zon. Als coach ben je er dus ook voor om dat plezier optimaal gestalte te geven. Daar kunnen hele mooie dingen uit ontstaan.

Op school haalde je nooit hoge cijfers. Je was geen topleerling. Dyslexie speelde je parten. Je bent een topcoach geworden. Is er een verband?

Iedereen compenseert alles. Ik ben zwaar dyslecties, dus haalde ik de ene na de andere onvoldoende. Dat maakte me extreem onzeker. Mijn moeder ziet me nog huilend thuiskomen toen ik van de leraar Engels weer een flinke uitbrander had gekregen omdat ik een dikke onvoldoende scoorde voor het proefwerk. Pas op het Cios kon ik mijn passie de ruimte geven en haalde ik mijn eerste 8. Voor lesgeven nota bene. Dat gaf me een ontzettende kick. Dat streelde mijn zelfvertrouwen en voor het eerst dacht ik ‘ik kan wel iets'. Ieder kind is begaafd en kan door zijn handicap op andere punten beter scoren. Een blinde kan door zijn handicap veel beter luisteren en laat de mensen veel beter uitpraten. Alleen zo kunnen ze zich een beeld vormen. Dyslexiekinderen zijn doorgaans veel creatiever, en hebben meer ruimtelijk inzicht, kijk maar naar Jan des Bouvrie. Veel topondernemers zijn geen hooggeschoolde mensen, maar ze hebben wel heel veel doorzettingsvermogen, hebben durf, lef en zijn ook vaak heel creatief. Het is alleen jammer dat deze competenties in het regulier onderwijs nauwelijks meetellen. Mijn visie: ieder kind is begaafd, zorg dat je deze gave ontwikkelt.

Tussen de eerste en de twee plaats zit 80% kwaliteit. Wat bedoel je?

Kwaliteit definieer ik als de mate waarin je je onderscheidt van de concurrentie. Dan bedoel ik niet de concurrent van vorig jaar, maar de concurrent van nu. Want niemand zit stil. Ook binnen het hockey zijn we voortdurend aan het benchmarken. Wat doen de tegenstanders?

Voor ‘goud' moet je alles over hebben. Mag je van directeuren en leerkrachten in het onderwijs ook iedere dag een topprestatie verwachten?

Ook hier geldt de benchmark. Ik sprak onlangs een directeur van een basisschool en die zei tegen mij: jij hebt makkelijk praten, want jouw speelsters zijn zeer gemotiveerd. Mijn mensen werken van half negen tot vijf en dan gaan ze naar huis. Maar dan zeg ik: op de school bij jou in de buurt beginnen ze op dezelfde tijd en gaan ze ook om vijf uur naar huis. Dus het gaat erom dat jij met jouw team net wat beter presteert dan de rest. Als je allemaal 5 procent groeit, is dat ook een hele sprong voorwaarts en als je dat een paar jaar op rij volhoudt maak je echt een grote progressie.

There are no ploblems, just opportunities. Waar of niet?

Waar een crisis is, is een kans. Zo ontwikkelde TNO samen met DSM een speciaal ijsbad voor ons. In Peking was het snikheet en de cooling down na de wedstrijd zou daardoor erg lang duren. Maar door het ijsbad waren wij weer veel sneller fit dan onze tegenstanders. Zonder dat bad zouden sommige speelster een uur na de wedstrijd nog steeds aan hartslag van 180 hebben gehad. Dit technologische snufje heeft ons veel fitter gehouden gedurende het toernooi. En het resultaat ken je!